همه تمدنهای بشری در گذر قرنها دست سازههایی را آمیخته با هنر و ذوق به جا گذاشته اند. به این سازههای دستی اصطلاحاً صنایع دستی گفته میشود که نمونههای به جا مانده است گذشتگان در موزهها، مجموعههای شخصی و عتیقهفروشیها یافت میشود. در این نوشتار به بررسی انواع صنایع دستی اصفهان و شکلگیری آن میپردازیم.
علل پیدایش صنایع دستی
در روزگاران گذشته که ماشینآلات هنوز اختراع نشده و به زندگی انسانها راه پیدا نکرده بودند بسیاری از نیازهای بشر از طریق عوامل طبیعی و همچنین ساختههای دست انسان تأمین میشد. زمانی که ذوق و قریحه هنری مردم سرزمینی با دست سازه های شان آمیخته میشد صنایع دستی شکل میگرفت. صنایع دستی تولید شده توسط مردم هر شهر و دیاری نشان دهنده میزان پیشرفت و درجه صنعتگری آنان بود.
در طول تاریخ هنگامیکه پیدایش صنایع دستی و ساختههای مختلف بشر را مطالعه میکنیم در مییابیم که انسانهای گذشته بدون استفاده از ماشینآلات و تجهیزات صنعتی قادر بودند زندگی خود را بگذرانند. کمکم با پیدایش ماشینآلات و تجهیزات مختلف انجام کارها و امور انسان راحتتر شده و ساختههای دست بشر جنبه هنری پیدا کرده است. تا جایی که امروزه بسیاری از لوازم روزمه نیاکانمان را به عنوان عتیقه در موزهها نگهداری میکنیم. برخی دیگر از این ساختهها جنبه هنری دارند و برای تزئینات استفاده میشده اند که ما نیز در قرن حاضر از آنها به عنوان صنایع دستی نفیس یاد میکنیم.
تاریخچه صنایع دستی جهان
مردم در همه کشورها قبل از صنعتی شدن به ساخت صنایع دستی اشتغال داشتند زیرا برای انجام بسیاری از امور روزمره از این ساختهها استفاده میکردند. تهیه پوشاک و پارچه، وسایل آشپزخانه، اسلحه و ساز و برگ جنگی، ابزار و لوازم موردنیاز در کشاورزی و باغبانی، زیورآلات، وسایل تزیینی منزل همه و همه در حیطه صنایع دستی جهان قرار داشت که توسط مردم هر سرزمینی به شیوه خاص خود ساخته میشد.
زندگی مردم بدون استفاده از صنایع دستی ساخته شده توسط خود آنها غیرممکن بود. پس از انقلاب صنعتی کمکم هنرهای دستی جای خود را به اشیا و وسایل ساخته شده توسط ماشینآلات داد. این موضوع باعث شد پیشرفت صنایع و هنرهای دستی ضعیف شود و مردم برای تهیه احتیاجات خود از ساختههای ماشینی استفاده کنند.
علاوه بر ورود ماشینآلات و تجهیزات مواد اولیه ساخت بسیاری از احتیاجات بشر تغییر کرد و مواد مصنوعی جدید جای مواد طبیعی را گرفت.
ایران یکی از مهمترین مراکز صنایع دستی جهان
کشور ما ایران و نیاکان هنرمند و خوش ذوق مان تاریخ درخشان و ساختههای زیبایی برای ما به یادگار گذاشتهاند. با مطالعه هنر ایران و آثار به جا مانده از دوران باستان و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان مشخص میشود که ایرانیان همواره از پیشتازان عرصه فرهنگ و هنر بودهاند.
سازمان جهانی یونسکو آثار هنری و تاریخی فراوانی را از اقوام و ملل مختلف به ثبت رسانده است. از میان ۶۰۰ صنایع دستی ثبت شده در یونسکو ۴۵۰ مورد آن متعلق به کشور ما ایران است. این موضوع نشان دهنده عمق اصالت فرهنگ و هنر در میان ایرانیان است. دوستداران تاریخ و فرهنگ و هنر از سراسر جهان به ایران سفر میکنند، ضمن بازدید از دیدنیهای کشور ما صنایع دستی فاخر و ارزشمندی را خریداری مینمایند. با وجود رونق هنر در ایران و صنایع دستی نفیس و کمنظیر آن متأسفانه صادرات هنرهای ایرانی بسیار ضعیف است و برنامهریزیها و هدفگذاریهای لازم در این زمینه به خوبی انجام نشده است.
اصفهان مهد هنرهای دستی اصیل ایرانی
در میان شهرهای ایران میتوان صنایع دستی فراوانی را مشاهده نمود که توسط هنرمندان مختلف اجرا میشوند. در میان همه این شهرها اصفهان جایگاه ویژهای دارد و هنرمندان بسیاری از دل آن برخاستهاند. در طول قرنهای متمادی هنرهای فراوانی در این شهر به وجود آمدهاند و یا از شهرهای دیگر به اصفهان وارد شدهاند. اصفهان همواره میزبان هنردوستان و عاشقانه هنرهای اصیل ایرانی از سراسر جهان بوده است.
معماریهای خیره کننده بناهای کهن در شهر اصفهان تزیینات زیبا و صنایع دستی گوناگونی را در کنار خود پرورانده است. تزئینات مختلف کاشیکاری، گچبری، تزئینات آجری، انواع خوشنویسی و تذهیب موجود در آثار تاریخی مساجد و مدرسهها نمونهای از هنرهایی است که در کنار معماری به وجود آمده و به زیبایی هنرنمایی میکند.
هنرهای دیگری مانند فیروزه کوبی از شهرهای دیگر به اصفهان وارد شده و به خوبی رشد و توسعه یافته است. به گونهای که امروزه اصفهان مهمترین مرکز تولید ظروف فیروزه کوبی در ایران است.
