در میان صنایع دستی اصفهان خاتم کاری اهمیت فراوانی دارد و به عنوان یک هنر مادر رشته های هنری دیگری نیز از آن به وجود آمده اند. صنایع دستی مس و خاتم یکی از هنرهای دستی زیبایی است که در سال های گذشته ابداع شده و جایگاه ویژه ای در بازار صنایع دستی اصفهان پیدا کرده است. در این نوشتار به بررسی خاتم کاری روی مس و مباحث مربوط به آن می پردازیم.
تاریخچه هنر خاتم کاری و به وجود آمدن ظروف مس و خاتم
خاتم کاری یکی از هنرهای بسیار کهنی است که در سرزمین ایران به وجود آمده است. این هنر ارزشمند در طی تاریخ گاهی مورد بی مهری های فراوان و گاهی مورد توجه بسیار قرار گرفته است. هنر خاتم کاری در زمان قاجار به دلیل مشکلات موجود در مملکت و شیوه حکمرانی پادشاهان قاجار رو به ضعف و انحطاط بسیار نهاد. در دوران قاجار افراد برای علاقه شخصی اقدام به اجرای این هنر می نموده اند و تنها اشراف و بزرگان برای منازل خود ظروف خاتم کاری را تهیه می‌کردند.
در دوران پهلوی به وجود آمدن وزارت فرهنگ و هنر استادان خاتم کار و هنرمندان این رشته برای اجرای هنر دعوت شده و روحی تازه در وجود این هنر ارزنده دمیده شد. در این دوره خاتم کاری رونق فراوان یافت اما بیشتر مصارف ظروف خاتم کاری برای تزیین تالارها و کاخ‌ها بوده است.
در سال های گذشته خاتم کاری بر روی مس رونق فراوانی یافت و هنر خاتم کاری از انحصار اشیای چوبی خارج شد و بر روی ظروف مسی نیز پیاده سازی گردید. ابداع هنر مس و خاتم موجب گردید ظروف مس و خاتم به دست آمده در قیمت‌های پایین تر روانه بازار شده و افراد دوستدار هنر بتوانند این صنایع دستی زیبا را خریداری نموده و به خانه‌ها ببرند. به این ترتیب هنر خاتم کاری از اشرافی گری خارج شد و دوستداران صنایع دستی به راحتی می‌توانند آن را خریداری نمایند.
مس و خاتم چیست؟
یکی از صنایع دستی جدید تلفیقی که در صنایع دستی اصفهان به چشم می‌خورد مس و خاتم نام دارد. همان‌گونه که از نامش پیداست این هنر عبارت است از اجرای هنر خاتم کاری بر روی فلز مس. در هنر خاتم کاری که به عنوان یکی از برجسته‌ترین هنرهای دستی ایرانیان شناخته می‌شود قطعات ریز مثلث بر روی اشیاء مختلف قرار می‌گیرد و هنر زیبایی را ایجاد می‌نماید. خاتم کاری هنر بسیار دقیق و ظریفی است که کوچک‌ترین اشتباه می‌تواند نتیجه نهایی کار را تغییر دهد. زیرا در خاتم کاری بر روی اشیای مختلف از جمله مس به وجود آمدن شکل هندسی اشیا مقصود نهایی است بنابراین در صورت وجود خطاهایی هر چند کوچک منجر به هم خوردن ابعاد هندسی اشیا می‌شود.
در خاتم کاری این قطعات بر روی اشیایی از جنس چوب یا استخوان قرار می‌گیرد اما در هنر مس و خاتم بدنه اصلی ظرف از جنس فلز مس می‌باشد. ظروف خاتم کاری شده طی چهار مرحله ساخته و پرداخته شده و سپس روانه بازار می‌شوند.
در صنایع دستی مس و خاتم با تلفیق هنر مسگری و خاتم کاری ترکیب رنگ زیبایی ایجاد می‌شود که حاصل دستان توانمند هنرمندان توانمند و خلاق اصفهانی است. تنوع محصولات ساخته شده در این صنایع دستی بسیار بالاست و افراد با سلیقه‌های مختلف می‌توانند صنایع دستی مورد نظر خود را تهیه کنند.
ابزار و وسایل لازم در خاتم کاری روی مس
برای اجرای هنر مس و خاتم باید ابزار و وسایل خاتم کاری مهیا شود. برای اجرای این هنر با کیفیت و دقت فراوان باید ابزار و وسایل لازم را با دقت و مهارت انتخاب نمود. مواد اولیه مورد نیاز در خاتم کاری عبارت‌اند از انواع چوب‌های مورد استفاده، ظروف مسی مورد نظر برای اجرا، لاک ، نخ پرک، سریشم.
اکنون باید مواد اولیه را با استفاده از ابزار و وسایل مورد نیاز بر روی سطح ظروف مسی انتخاب شده قرار داد. ابزار مورد استفاده در خاتم کاری بر روی مس عبارت‌اند از: چکش، سوهان، گاز انبر، ظرف رنگرزی، قلم مو، قیچی مورد نیاز برای بریدن مفتول‌های فلزی، پیچ گوشتی، سمباده و ….
شاید بپرسید دلیل انتخاب فلز مس در میان فلزات مختلف برای اجرای هنر خاتم کاری چیست؟ فلز مس دارای انعطاف و قابلیت تغییر شکل فراوانی است به همین دلیل به راحتی می‌توان اشیا و ظروف مورد نیاز را به راحتی با این فلز ارزشمند تولید نمود. بنابراین هنر مس و خاتم با استفاده از این ویژگی ظروف مسی بر روی آن‌ها پیاده می‌شود.
جهت خرید ظروف فیروزه کوبی از برند معتبر حامد کریمی همراه با شناسنامه و ضمانت نامه ده ساله و نشان استاندارد به صفحه فیروزه کوبی مراجعه نمایید. هم چنین می توانید بصورت تلفنی از طریق شماره های موجود در بخش تماس با ما سفارش خود را ثبت نمایید.
مراحل ساخت خاتم روی ظروف مسی
ابتدا باید مواد اولیه آماده شوند که مهم‌ترین و زمان‌برترین آن آماده کردن چوب‌ها و استخوان‌های مورد استفاده است. چوب‌های مورد استفاده در خاتم کاری از درخت‌های آبنوس ، فوفل، تبریزی، افرا، نارنج، عناب ، بقم و گردو تهیه می‌شود که هر کدام از این چوب‌ها دارای رنگ خاص خود است. در صورت نیاز به استفاده از استخوان از استخوان شتر و اسب استفاده می‌شود.
اجرای هنر مس و خاتم طی مراحل مختلف انجام می‌شود که به اختصار عبارت‌اند از:
انتخاب شی یا ظرف مورد نظر برای اجرای هنر نصف و خاتم
طراحی نقشه خاتم کاری
آماده کردن مواد اولیه مورد نیاز مطابق با نوع طرح و نقشه کار
پیچیدن خاتم
برش دادن قطعات در اندازه‌های لازم مطابق طرح
قرار دادن و چسباندن قطعات برش خورده خاتم بر روی ظرف مورد نظر
پرداخت‌کاری و جلا دادن کار
انواع ظروف مس و خاتم
صنایع دستی حامد کریمی به عنوان یکی از فعال‌ترین و معتبرترین مراکز تهیه ظروف مس و خاتم در اصفهان شناخته می‌شود. تولیدات مس و خاتم کریمی بسیار متنوع و مرغوب می‌باشد که علاوه بر اصفهان در شهرهای دیگر به فروش می‌رسد. در میان مردم خارج از ایران و کشورهای دیگر نیز ظروف مس و خاتم طرفداران فراوانی دارد. تولیدات ظروف مس و خاتم استاد حامد کریمی عبارت‌اند از :
گز خوری مس و خاتم
شکلات خوری مس و خاتم
بشقاب پرنده مس و خاتم
گلدان‌های مس و خاتم ( طراحی و دلبری)
شمعدان مس و خاتم
شیرینی خوری مس و خاتم
