مردم سرزمین ایران در طول قرن‌ها به فرهنگ و هنر والای خود مشهور بوده‌اند. در این میان شهر اصفهان همواره پرچم‌دار انواع هنرها و کارهای دستی زیبا می‌باشد. صنایع دستی اصفهان (به انگلیسی: Isfahan Handicrafts) در میان همه کشورها و دوستداران فرهنگ و هنر زبانزد خاص و عام است. در این نوشتار به بررسی صنایع دستی اصفهان و معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
تاریخچه صنایع دستی اصفهان
اگر صنایع دستی مردم جهان را بررسی کنیم و هنرهای ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو را از نظر بگذرانیم تعداد بسیار زیادی از این هنرها متعلق به ایران و به ویژه اصفهان می‌باشد. مردم ایران در نهایت هوش و درایت به ساخت نیازهای اولیه خود با دقت و خلاقیت فراوان پرداخته‌اند. این وسایل که در طول قرن‌های گذشته توسط بشر ساخته شده‌اند و تنها برای برطرف کردن نیازهای روزمره بوده‌اند در حال حاضر به عنوان صنایع دستی شناخته می‌شوند.
این هنرهای دستی در شهرهای مختلف به وجود آمده و همه این‌ها صنایع دستی ایران را شکل داده‌اند. هر شهری دارای هنرها و سوغات مخصوص خود می‌باشد. شهر اصفهان از قدیم به عنوان مرکز هنر و ظهور هنرمندان فراوان شهرت داشته است. به همین دلیل اگر بگوییم اصفهان، مهد هنرهای ایران زمین به خطا نرفته‌ایم.
هنرمندان اصفهانی، فعال در زمینه صنایع دستی
هنرمندان اصفهانی در صنایع دستی مختلف به هنرنمایی پرداخته اند. بسیاری از آن‌ها هنرهای شهرهای دیگر را آموخته و در شهر خود به گسترش آن پرداخته‌اند. به همین دلیل اگر به صنایع اصفهان بنگریم ردپای شهرهای دیگر را نیز در آن‌ها مشاهده می‌کنیم که هنرمندان با ذوق و پشتکار به ترویج آن پرداخته‌اند.
رشد و اعتلای فرهنگ و هنر اصفهان به گونه‌ای است که در میان ایرانیان و حتی ساکنان کشورهای دیگر که در قالب مسافرت و گردشگری به ایران سفر می‌کنند، علاقمندان فراوانی دارد. بازارهای اصفهان در بیشتر مواقع سال مملو از مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی است که هنرهای زیبای این شهر را به عنوان سوغات برای عزیزان خود هدیه می‌برند. پرفروش ترین صنایع دستی اصفهان را در میدان نقش جهان می‌توان پیدا کرد و هدایای ارزشمند برای عزیزان خود تهیه نمود. اگر علاقمند به گردشگری و یا دوست دار هنرهای دستی اصفهان هستید کافی است به این شهر زیبا سفر کنید و از زیبایی‌های آن لذت ببرید.
لیست صنایع دستی اصفهان
اصفهان به عنوان شهری با قدمتی طولانی با دارا بودن بیشترین آثار هنری، تاریخی، معماری و صنایع دستی در جایگاه بزرگ‌ترین تولیدکننده صنایع دستی در ایران قرار دارد. این امر موجب شده تا این شهر به مرکز گردشگری و توریستی با شهرت جهانی تبدیل شود. هنرمندان رشته‌های مختلف به فعالیت در این زمینه پرداخته و بسیاری از آن‌ها علاوه بر داخل کشور به صادرات صنایع دستی نیز پرداخته‌اند. در اینجا تعدادی از مهم‌ترین صنایع دستی اصفهان را ذکر می‌کنیم:
شماره | نام صنایع دستی | شماره | نام صنایع دستی |
|---|---|---|---|
1 | فیروزه کوبی | 18 | مینای نقاشی |
2 | میناکاری | 19 | قلمکار (چاپ مهری) |
3 | خاتم کاری | 20 | سفره بافی ورزنه |
4 | مس و پرداز (میناکاری روی مس) | 21 | رنگرزی سنتی (صباغی) |
5 | مس و خاتم (خاتم کاری روی مس) | 22 | عبابافی |
6 | قلمزنی | 23 | کاشی سازی هفت رنگ |
7 | نقاشی قلمکار | 24 | قالی بافی نایین |
8 | خط و نقش ناخنی | 25 | فرش ویست |
9 | قفل سازی نجف آباد | 26 | منبت کاری گلپایگان |
10 | مخمل بافی | 27 | کلاه نمدی (کلاه مالی) |
11 | شعربافی کاشان | 28 | گیوه بافی نشلج |
12 | گلابتون سازی | 29 | مسگری کاشان |
13 | خراطی سنتی نطنز | 30 | سوخت روی چرم |
14 | مهارت ساخت سفال نطنز | 31 | مهارت دوخت پوشاک سنتی |
15 | زیلو بافی کاشان | 32 | مهارت بافت فرش کاشان |
16 | ملیله دوزی | 33 | زری بافی |
17 | فن کاشی سازی زرین فام | 34 | قواره بری |
لیست صنایع دستی اصفهان
صنایع دستی فیروزه کوبی اصفهان
فیروزه کوبی هنری ارزشمند از صنایع دستی اصفهان
یکی از هنرهایی که از شهرهای دیگر به اصفهان راه پیدا کرده و در حال حاضر یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان به شمار می‌رود فیروزه کوبی است. فیروزه کوبی ابتدا در خراسان انجام شد اما با راه یافتن به اصفهان توانست عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی اصفهان را به خود دهد. در هنر فیروزه کوبی ظروف مسی با استفاده از سنگ‌های فیروزه در قطعات بسیار کوچک آراسته می شود. به این شیوه که قطعات ریز فیروزه با استفاده از ابزار و وسایل فیروزه کاری بر روی ظروف مسی قرار داده شده و با استفاده از چسب فیروزه کوبی یا لاک گردویی محکم می‌شوند.
هر چقدر فاصله بین قطعات فیروزه کمتر باشد ارزش هنری کار بیشتر است و قیمت بالاتری دارد. فیروزه کوبی نسبت به سایر هنرهای اصفهان گران‌قیمت‌تر است زیرا مواد اولیه به کار رفته در آن ارزش بالایی دارد. برای آگاهی از شیوه ساخت ظروف فیروزه کوبی در مقاله تاریخچه هنر فیروزه کوبی و شکل‌گیری آن به تفصیل در این باره صحبت کرده‌ایم.
صنایع دستی مینا کاری اصفهان
میناکاری هنری به رنگ آسمان
یکی از شاخص‌ترین و مشهورترین صنایع دستی اصفهان میناکاری می‌باشد. هنر میناکاری که بر روی ظروف فلزی از جنس مس اجرا می شود هنری زیبا و نام آشناست که با رنگ آبی چشم نواز خود تزیین گر مکان‌های مختلف است.
از زمان پیدایش میناکاری این هنر بر روی فلزهای مختلف مانند مس، طلا و نقره انجام می‌شده و طراحی‌های زیبای هنرمندان اصفهانی آثار چشم‌نوازی را به یادگار گذاشته‌اند. در ظروف میناکاری معمولاً از طرح‌ها و نقوش سنتی ایرانی استفاده می شود که به رنگ آبی است. در گذر زمان و خلاقیت هنرمندان میناکار رنگ‌های طیف آبی، سبز و گاهی قرمز در این ظروف راه یافته است.
تاریخچه میناکاری به حدود ۵ هزار سال پیش باز می‌گردد که خبر از هنر دوستی ایرانیان می‌دهد. در هنر میناکاری ظرف مورد نظر را در کوره قرار می‌دهند و به این روش رنگ آن تثبیت می شود. ناگفته نماند این هنر بر روی ظروف سفالی نیز انجام شده و در فروشگاه‌های صنایع دستی اصفهان به چشم می‌خورد. میناکاری یکی از صنایع دستی ارزان و پرفروش اصفهان است و نسبت به سایر هنرهای دستی اصفهان قیمت کمتری دارد. ظروف میناکاری مسی و سفالی در رنگها و طرح‌های متنوعی ساخته می شوند و سلیقه های مختلف را پوشش می دهند.
خاتم کاری صنایع دستی اصفهان
خاتم کاری اصیل ترین صنایع دستی اصفهان
یکی از صنایع دستی اصفهان که قدمت آن به صدها سال پیش باز می‌گردد خاتم کاری است. اوج درخشش خاتم کاری در زمان حکومت پادشاهان صفوی بوده است. امروزه یکی از اصیل ترین و نفیس ترین هنر دستی ایرانیان که در شهرهای مختلف از جمله اصفهان اجرا می‌شود خاتم کاری می‌باشد.
خاتم سازی یا خاتم کاری بر روی اشیا مختلف در طرح‌ها و اندازه‌های گوناگون انجام می‌شود. شیوه کار به این صورت است که ابتدا شیء مورد نظر از جنس چوب آبنوس، فوفل، گردو، بقم، عناب، افرا، نارنج، کیکم، شمشاد ساخته می‌شود. لازم است بدانید هر کدام از این چوب‌ها رنگ خاص خود را دارند و در رنگ‌های سیاه، طیف قهوه‌ای از تیره به روشن، سفید، زرد و غیره هستند. بعضی از خاتم کاران از استخوان شتر، گاو، اسب و عاج فیل برای خاتم کاری استفاده می‌کنند. مراحل اجرای خاتم کاری چه بر روی چوب، چه استخوان و چه فلز دشوار و زمان بر است.
در مرحله دوم کار قطعات هندسی منظم که بیشتر به صورت مثلث و از جنس چوب‌های نامبرده ساخته می‌شوند بر روی طرح مورد نظر قرار می‌گیرند. مثلث‌های چوبی ساخته شده با استفاده از این ابزار با دقت و ظرافت فراوان در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. چسب مورد استفاده در خاتم کاری از نوع گرم یا سرد هستند که بسته به نظر استاد خاتم کار سریش و یا چسب سفید به کار برده می‌شود. پس از قرارگیری این قطعات و چسباندن آن‌ها پره به دست آمده با استفاده از نخ بسته می‌شوند و این کار ادامه می‌یابد تا هنگامی‌که طرح کامل شود. پس از اتمام کار لایه‌ای از رنگ بر روی آن قرار می‌گیرد که از محصول محافظت کند.
صنایع دستی مس و خاتم اصفهان
صنایع دستی مس و خاتم اصفهان
یکی از صنایع دستی اصفهان که طی سال‌های گذشته رونق یافته است مس و خاتم نام دارد. همان‌گونه که گفته شد در خاتم کاری از چوب و استخوان استفاده می‌شود و تمام سطح ظرف و یا اشیا مورد نظر با استفاده از نقوش هندسی پوشانده می‌شود. در هنر مس و خاتم، مسگری و خاتم سازی با یکدیگر تلفیق شده و اثری بدیع به وجود می‌آورند.
خاتم کاری بر روی مس به این شیوه هست که ابتدا ظرف مسی مورد نظر توسط استاد مسگر آماده شده و سپس بخش‌هایی از ظرف با قطعات خاتم کاری پوشانده می‌شود. پس از پایان کار ظرف مسی خاتم کاری شده دارای جلوه‌ای از رنگ مس و قطعات هندسی خاتم می‌باشد. دوستداران هنر و گردشگران فراوانی طی سفر به اصفهان از صنایع دستی مس و خاتم سوغات تهیه می‌کنند. صنایع دستی حامد کریمی یکی از برترین تولید کنندگان ظروف مس و خاتم است که می توانید از فروشگاه های آن در اصفهان، تهران و لندن و یا وب سایت صنایع دستی حامد کریمی این ظروف زیبا را تهیه نمایید.
صنایع دستی مس و پرداز اصفهان
مس و پرداز صنایع دستی نوپا و زیبای اصفهان
بسیاری از رشته‌های هنری موجود در میان صنایع دستی اصفهان از جمله هنرهای اصیل و دیرینه هستند که پس از گذشته قرن‌ها همچنان پا بر جا مانده‌اند. برخی از این هنرها به گونه‌ای هستند که با گذشت زمان هنرها و صنایع دستی دیگری نیز با استفاده از آن‌ها ابداع شده است. مس و پرداز یکی از هنرهای جدیدی است که در سال‌های گذشته توسط هنرمندان خوش ذوق و خلاق اصفهانی بنیان نهاده شده است.
مس و پرداز برآمده از هنر میناکاری است که بر روی ظروف مسی اجرا می‌شود. در این صنایع دستی نقش و نگارهای میناکاری پرداز بر روی قسمت‌هایی از بدنه ظروف مسی طراحی می‌شود. پس از صیقل داده شدن و برطرف کردن برجستگی‌های موجود بر روی ظرف به گونه‌ای که به طرح‌ها و نقش‌ها آسیبی نرسد، بر روی آن لایه‌های پلی استر برای محافظت از کار هنری به دست آمده قرار می‌گیرد.
ظروف مسی مختلفی در ساخت این هنر زیبا کاربرد دارند. آجیل خوری مس پرداز، شیرینی خوری مس پرداز، قندان مس و پرداز، گلدان مس و پرداز، سنگاب مس و پرداز، شمعدان مس و پرداز و… از جمله ظروفی هستند که در این رشته هنری تولید می‌شوند. هر چقدر طراحی‌های انجام شده ظریف‌تر و حرفه ای تر انجام شده باشد و همچنین سطح ظرف صیقلی‌تر باشد ارزش هنری آن بیشتر است.
صنعت دستی کاشی سازی اصفهان
کاشی سازی اصفهان
یکی از ویژگی‌های شهرهای با قدمت طولانی که دارای آثار تاریخی فراوانی هستند وجود بناها با معماری زیبا و چشم انداز های خیره کننده است. یکی از صنایع اصفهان کاشی سازی است که هنرمندان فراوانی از قدیم‌الایام تا کنون طرح‌ها و نقش‌های خیره کننده‌ای را ساخته اند که از جمله آن‌ها می‌توان کاشی هفت رنگ اصفهان را نام برد که زیبایی فوق‌العاده و طرفداران زیادی دارد.
یکی دیگر از انواع کاشی‌ها که طرفداران فراوانی دارد کاشی معرق است. معرق به معنی بریدن قطعات در اندازه‌های مختلف و کنار هم چیدن آن‌هاست. در کاشی سنتی معرق نیز قطعات ریز و درشت کاشی با فرم و شکل خاص در کنار هم قرار داده می‌شوند و طرح زیبایی را تشکیل می‌دهند. پس از تکمیل طرح کاشی آن را به کوره می‌فرستند که با حرارت دادن پخت کاشی انجام شود و استحکام مورد نظر را پیدا کند. این کاشی‌های معرق را در بناهای مختلف اصفهان مشاهده خواهید کرد حتی این صنایع دستی به شهرهای دیگر راه یافته است.
علاوه بر کاشی هنرهای دیگری مانند گچبری و گره چینی در میان صنایع دستی اصفهان به چشم می‌خورد. این هنرها نیز از قدمت طولانی برخوردار هستند که برای تزیین ساختمان‌ها از آن‌ها استفاده می‌شده است.
منبت کاری هنر چوبی اصفهان
منبت کاری اصفهان
منبت کاری (به انگلیسی: Woodcarving) یکی دیگر از هنرهایی که در میان صنایع دستی اصفهان از محبوبیت فراوانی برخوردار است و با نوآوری هنرمندان در شکل‌ها و طرح‌های متنوع ساخته شده است. منبت کاری در ردیف هنرهای صنایع دستی چوبی قرار می‌گیرد. این هنر که با کنده کاری بر روی چوب و ایجاد پستی و بلندی‌های هنرمندانه بر روی آن انجام می شود، تصاویر زیبایی را به وجود می‌آورد.
منبت کاری نیز دارای قدمت طولانی است و از زمانی که بشر با استفاده از چوب به تهیه وسایل و مایحتاج خود پرداخت شکل گرفته است. امروزه نیز با به کارگیری ابزارها و ادوات مختلف این هنر توسعه یافته است. طرح‌ها و نقش های زیبا در هنر منبت کاری اصیل طرح‌های اسلیمی، ختایی و سایر نقوش سنتی است.
در هنر منبت کاری، چوب درخت‌ها و گیاهان مختلف با رنگ‌های گوناگون به گونه ای در کنار یکدیگر قرار داده می‌شوند که طرح مورد نظر به زیبایی پیاده شود. چوب گردو، آبنوس، شمشاد، عناب و غیره بیشترین کاربرد را در منبت کاری دارند.
صنایع دستی قلم زنی اصفهان
قلم زنی بر روی ظروف مسی و نقره‌ای
قلم زنی یکی از پررونق‌ترین صنایع دستی اصفهان است که بر روی فلزات مس، نقره و برنج انجام می شود. قلمزنی یکی از زیباترین صنایع دستی اصفهان که دارای ارزش مادی و معنوی فراوانی می‌باشد و دارای ظرافت خاصی است.
علاوه بر اصفهان در شهرهای شیراز و تبریز نیز این صنایع دستی رونق دارد. در این هنر هنرمند قلم زن با استفاده از قلم و چکش طرح مورد نظر خود را بر روی ظروف مسی اجرا می‌کند. قلمزن در این طرح‌ها معمولاً به برجسته‌سازی و سه بعدی کردن جزئیات طرح می‌پردازد. ابزار قلم زنی روی مس عبارت‌اند از دستگاه خم‌کاری، قلم و چکش، موتور فرچه و کوره.
قلم زنی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی اصفهان شناخته شده که در اماکن متبرکه و ضریح بزرگان کاربرد فراوان دارد. هنرها و صنایع دستی فلزی در طول تاریخ ایران وجود داشته و آثار به جا مانده از گذشتگان از زمان مادها تا کنون از حکاکی روی فلزات مختلف خبر می‌دهد.
سفره قلم کار اصفهان
پارچه‌های قلمکار
حتما شما هم سفره‌ها و پارچه‌های قلمکار را در شهرهای مختلف ایران مشاهده کرده‌اید. این پارچه‌ها که به ویژه در مکان‌های سنتی به وفور یافت می شود یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان است که در آن بر روی پارچه‌های کتان، ابریشم، پنبه و چلوار نقش‌های زیبایی را چاپ می‌کنند.
قلمکارسازی که یکی از صنایع دستی پارچه‌ای اصفهان به شمار می‌رود از زمان پادشاهان مغول در این شهر رواج یافته و برای تزیین لباس کاربرد داشته است. اوج این هنر در زمان پادشاهان صفوی بوده است و تا زمان قاجار رواج فراوانی داشته است. طرح‌ها و نقش‌های سنتی، به تصویر کشیدن داستان‌های مذهبی و حماسی، داستان‌های ادبیات ایران، شکارگاه و طبیعت و حیوانات از جمله موضوعات پارچه‌های قلمکار می‌باشد.
اگر به اصفهان سفر کنید می‌توانید پارچه‌های زیبای قلمکار را که از زمان رضا شاه دوباره به درخشش و رونق رسید از نزدیک ببینید و با این صنایع اصفهان آشنا شوید.
مینیاتور
هنر دستی نگارگری
نگارگری و مینیاتور، نقاشی‌های زیبا و تصاویر ظریف و دقیقی هستند که توسط هنرمندان نگارگر اصفهانی به وجود آمده‌اند. در زمان‌های گذشته برای به تصویر کشیدن مطالب کتاب‌های مختلف به ویژه با موضوعات ادبی و حماسی و داستانی از نگارگری استفاده می‌شده است. هنرمندان تذهیب کار نیز به طراحی حاشیه‌های زیبا و لطیف با نقوش سنتی می‌پرداخته‌اند. متن کتاب‌ها را نیز هنرمندان خوشنویس خطاطی می‌کرده‌اند. اجرای این همه کار هنرمندانه در اصفهان و توسط هنرمندان رشته‌های مختلف انجام می‌شده است.
نگارگری در ایران در طی قرون متمادی مورد توجه بوده و هنرمندان بسیاری در این زمینه رشد یافته‌اند. آثار نگارگری و مینیاتور فراوانی به وجود آمده که متأسفانه برخی از آن‌ها در طول تاریخ و با روی کار آمدن پادشاهان مختلف، یا یورش دشمنان از بین رفته است. اما سبک اصفهان در نگارگری ایرانی همچنان پابرجاست.
یکی دیگر از صنایع دستی مورد توجه در اصفهان خوشنویسی است. نستعلیق به عنوان زیباترین خط تحریری در ایران در دوران صفویه و در شهر اصفهان به اوج خود رسید. از آن زمان تاکنون خوشنویسان فراوانی در اصفهان به فعالیت پرداخته‌اند و آثار فراوانی در قالب کتیبه‌ها، تابلوهای خوشنویسی و کتاب‌های گوناگون را به رشته تحریر درآورده‌اند.
قالی بافی صنایع دستی اصفهان
قالی بافی
قالی بافی یکی از هنرهای دستی ایرانیان می‌باشد که از دیرباز تاکنون شهرت جهانی داشته است. قالی دستباف ایران در کاخ‌های پادشاهان و حکمرانان سراسر جهان همواره مشاهده می‌شده است. امروزه نیز پس از گذشت قرن‌ها قالی ایرانی جایگاه ویژه‌ای در میان هنرهای جهانی دارد.
قالی بافی در اصفهان از زمان‌های دور تا کنون رواج داشته و هنرمندان قالی باف اصفهانی در این عرصه فعالیت چشمگیری داشته‌اند. به ویژه در زمان حکومت پادشاهان صفوی یکی از مهم‌ترین مراکز قالی بافی در ایران اصفهان بوده است. کارگاه‌های قالی بافی زیادی در اصفهان وجود داشته که قالی‌های نفیس به ویژه قالی‌های زربافت تولید می‌شده است.
قالی بافی به عنوان یکی از صنایع دستی اصفهان است که هنرمندان قالی باف اصفهانی سبک خاصی را در تولیدات خود دارند. رنگ بندی های استفاده شده در قالی اصفهان با شهرهای دیگر متفاوت است. طرح‌های شاه عباسی در قالی‌ها و قالیچه‌های اصفهان بسیار رایج است. امروزه از رنگ‌های شیمیایی دندانه‌ای برای بافت قالی اصفهان بهره گرفته می‌شود. این هنر نه تنها در اصفهان انجام می شود بلکه در شهرستان‌های آن مانند کاشان و نایین نیز قالی‌های زیبا و ارزشمندی تولید می‌شود که زیبایی آن‌ها چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
عکس صنایع دستی اصفهان
-
- میناکاری
-
- خاتم کاری
-
- فیروزه کوبی
-
- قلمکار (چاپ مهری)
-
- قلمزنی
-
- قفل سازی نجف آباد
-
- قالی بافی نایین
-
- فرش کاشان
-
- گلابتون دوزی
-
- گیوه بافی نشلج
-
- کاشی سازی هفت رنگ
-
- خراطی سنتی نطنز
-
- خط و نقش ناخنی
-
- کلاه نمدی (کلاه مالی)
-
- مخمل بافی
-
- مخمل بافی
-
- ملیله دوزی
-
- مسگری کاشان
-
- منبت کاری گلپایگان
-
- نقاشی قلمکار
-
- شعربافی کاشان
-
- سفال گری
-
- زری بافی
-
- زیلو بافی کاشان
-
- سوخت روی چرم
-
- مس و پرداز
-
- مس و خاتم
-
- فیروزه کوبی
سلام. خیلی ممنونم بابت مطالب مختصر و مفید سایتتون. خیلی مفید واقع شد
سلام
سپاس از نظر شما دوست گرامی