هنر فیروزه کوبی یکی از پرطرفدارترین و محبوب‌ترین صنایع دستی اصفهان است که دوستداران آن از مناطق مختلف ایران و جهان آن را تهیه می‌کنند. بسیاری از این افراد برای نگهداری ظروف فیروزه کوبی و صنایع دستی ساخته شده با آن اندکی نگران هستند و تمایل دارند روش نگهداری صحیح آن را برای جلوگیری از تغییر رنگ بدانند. در این نوشتار به بررسی روش‌های نگهداری ظروف فیروزه کوبی و سایر صنایع دستی فیروزه‌ای می‌پردازیم اما قبل از آن توضیح مختصری درباره مراحل تولید صنایع دستی فیروزه‌ای ارائه می‌کنیم.
سنگ فیروزه چیست؟
یکی از سنگ‌های ارزشمند که در معادن ایران به وفور یافت می‌شود سنگ فیروزه است که مشهورترین آن از معادن طبیعی موجود در استان خراسان و شهر نیشابور استخراج می‌شود. این سنگ فیروزه‌ای که به رنگ آبی دل‌نشین می‌باشد یکی از سنگ‌های زنده دنیا است که همواره در حال تغییر و تحول است. به همین دلیل برای نگهداری از دست‌سازهای این سنگ زیبا باید روش نگهداری از ظروف فیروزه کوبی را به دقت در نظر داشت.
در صورت فراهم نکردن شرایط و محیط مورد نیاز برای نگهداری ظروف فیروزه‌ای، سنگ‌های فیروزه تغییر رنگ می‌دهند و باید آن‌ها را بازیابی کرد. هنرمندان فیروزه کوب این کار را اصطلاحاً بازیابی فیروزه باطله می‌دانند و پس از تحویل ظروف فیروزه آن‌ها را اصلاح می‌کند.
سنگ فیروزه دارای خواص مادی و معنوی فراوانی است به گونه ای که بزرگان همراه داشتن زیورآلات فیروزه کوبی را توصیه نموده‌اند. استفاده از صنایع دستی فیروزه‌ای علاوه بر زیبایی چشمگیر، آرامش خاصی نیز به فرد می‌دهد.
کاربرد ظروف فیروزه کوبی
معمولاً ظروف فیروزه کوبی به عنوان دکور و تزیین محیط زندگی و محل کار استفاده می‌شود. در میان صنایع دستی زیبای اصفهان یکی از گران‌ترین و نفیس‌ترین آن‌ها فیروزه کوبی است که مورد توجه و استقبال افراد فراوانی قرار دارد.
ظروف فیروزه کوبی و سایر صنایع دستی ساخته شده از این سنگ ارزشمند در شکل‌ها و مدل‌های مختلفی تولید می‌شوند. ظروفی مانند کاسه و بشقاب فیروزه کوبی، گلدان فیروزه کوب، سرویس چای خوری فیروزه کوب، شیرینی خوری فیروزه کوب، کشکول فیروزه کوبی و غیره از جمله تولیدات باکیفیتی هستند که هم کاربرد مصرفی دارند و هم به عنوان تزیین استفاده می‌شوند. به همین دلیل در نگهداری ظروف فیروزه کوبی باید دقت لازم را نمود زیرا معمولاً هنگام استفاده از این ظروف به خصوص در پذیرایی‌ها ممکن است با مواد شیمیایی و آرایشی تماس داشته باشد. این امر موجب آسیب دیدن صنایع دستی فیروزه شده و ممکن است تغییر رنگ پیدا کنند.
اگر تنها برای مقاصد تزیینی از ظروف فیروزه کوبی استفاده می‌کنید آسیب کمتری متوجه آن‌هاست. البته نباید در معرض نور شدید و مستقیم خورشید قرار داشته باشند.
مراحل ساخت و تولید ظروف فیروزه
هنرمندان فیروزه کار در کارگاه‌های فیروزه کوبی مراحل زیر را سپری می‌کنند تا این صنایع دستی فاخر و زیبا به دست آید:
مرحله اول: زرگری
در این مرحله ابتدا ظرف مورد نظر توسط زرگر ساخته می‌شود که از جنس نقره، مس و ورشو می‌باشد. ظرف ساخته شده به دو طریق ساخته می‌شود یا با کمک دست یا پرس و یا هر دو. سپس قسمتی که باید فیروزه کوبی شود مشخص می‌شود و سطح فیروزه کوب را با مواد مستحکم‌تر می‌کنند.
مرحله دوم: فیروزه کوبی
سنگ‌های فیروزه که از معادن فیروزه مشهد یا نیشابور و دامغان خریداری می‌شود دارای مقادیری خاک و سنگ‌های معمولی هستند که باید پاک‌سازی شوند.
زمانی که ظرف مورد نظر آماده فیروزه کوبی است آن را گرم می‌کنند و روی قسمت مشخص شده لاک گردویی می‌زنند و یکی پس از دیگری فیروزه‌های خوش رنگ و لعاب را به طور مرتب کنار همدیگر می‌چینند تا روی ظرف بیشتر جلوه کنند.
مرحله سوم: پرداخت کاری
در آخر ظرف آماده را پرداخت‌کاری می‌کنند و با زدن روغن زیتون یا کنجد سطح فیروزه را پولیش می‌کنند تا این نگین‌های فیروزه‌ای درخشان‌تر شوند. نگهداری ظروف فیروزه کوبی آسان است و با اندکی دقت می‌توان برای مدت طولانی آن را نگهداری کرد.
شرایط نگهداری ظروف فیروزه کوبی
هنگام پرداخت و به ویژه در مرحله آخر ساخت ظروف فیروزه بر روی آن‌ها لایه‌های محافظ از جنس پلی‌استر قرار می‌گیرد که از سنگ‌های فیروزه در برابر آسیب‌های مختلف جلوگیری کند. با این وجود همواره باید نکات مهم در نگهداری ظروف فیروزه کوبی را رعایت کنید تا بتوانید سال‌های سال از زیبایی این ظروف نفیس لذت ببرید.
زیورآلات فیروزه کوبی بیشتر از سایر ساخته‌های این هنر در معرض آسیب قرار دارند. هنگامی که برای حضور در مهمانی‌ها تمایل دارید از زیورآلات فیروزه کوبی خود استفاده کنید قبل از در دست کردن انگشتر و یا سایر زیورآلات فیروزه کوب کرم، عطر و ادکلن و سایر مواد آرایشی را از محل پاک کنید. مواد آرایشی و شیمیایی بیشترین آسیب را متوجه سنگ فیروزه خواهد نمود.
نتیجه گیری:
نکات مهم در نگهداری ظروف فیروزه کوبی به شرح زیر هستند:
- برای جلوگیری از تغییر رنگ ظروف فیروزه نباید در مجاورت مواد روغنی و شیمیایی مثل مواد آرایشی قرار گیرد.
- آفتاب خود می‌تواند باعث تغییر رنگ این ظروف شود. به همین خاطر هنگام قرار دادن این ظروف در دکور از تابش مستقیم نور خورشید جلوگیری کنید.
- از آنجا که این ظروف بیشتر جنبه تزیین دارند نباید با مواد شوینده و آب داغ شست‌وشو شوند. برای تمیز کردن آن‌ها استفاده از پاک‌کننده‌های ملایم و آب ولرم استفاده کنید.
- از ظروف فیروز کوبی در برابر ضربه و هر گونه آسیب به بدنه آن‌ها پیشگیری نمایید.
- هنگام استفاده از زیورآلاتی که در ساختار آن‌ها سنگ فیروزه به کار رفته است محل را به دقت از عطر و کرم و ادکلن و مواد آرایشی پاک کنید.
